Schuld is een onderwerp dat mij fascineert.
Ik denk dat ik niet de enige ben.
De schuldvraag is alom aanwezig. Wie is verantwoordelijk? Wie heeft het fout gedaan? Wie heeft het goed gedaan? Als je erop let, dan merk je dat je er een groot deel van je tijd aan kwijt bent. Het zit diep in ons verankerd: Als het fout gaat, heeft iemand het gedaan. Iets of iemand krijgt de schuld. Als ik het niet ben, dan ben jij het, of de omstandigheden. Er MOET een oorzaak zijn die wij de schuld kunnen geven.
Net nog bij de lunch. Mijn zoon kreeg een wiskundecijfer terug. Het was wat laag uitgevallen. Hij kan veel beter. ‘Hoe kan dat nu?’ vraag ik aan mijn zoon en ik krijg een enorme verdediging terug. Het lag natuurlijk allemaal niet aan hem. Ik vond het zijn eigen ‘schuld’. Hij niet.
Schuld delen we uit als het niet gaat zoals we willen. Dat kan op het werk zijn, in relaties met anderen. Of omstandigheden of gebeurtenissen die ons niet bevallen. Schuld kun je aan jezelf geven, vaak verpakt in ‘je neemt je eigen verantwoordelijkheid’, maar ook kun je schuld aan anderen geven. Die is dan verantwoordelijk voor de fouten die gemaakt worden. Je kunt ook de schuld geven aan de omstandigheden. Dan kom jij niet uit de verf omdat de condities niet meewerkten. Kijk maar hoe de PvdA zijn grote nederlaag verwerkt: ‘Wij hebben heel goed bijgedragen aan de regering (‘wij zijn onschuldig’), maar zijn waar we zelf voor staan een beetje kwijt geraakt.’
Vroeger dacht ik dat het nemen van eigen verantwoordelijkheid beter was dan schuld geven. Ik werkte een keer samen met X. aan een project. Het liep erg stroef. X. geeft de directie de schuld, ik vond dat ik zelf te weinig regie had genomen in het project. Ik reflecteerde natuurlijk veel beter, want ik nam tenminste eigen verantwoordelijkheid. X. gaf de directie de schuld. Dat vond ik slap. Op slachtoffergedrag zit bij mij een allergie.
Uiteindelijk is het allebei hetzelfde. Of je nou zelf de schuld neemt of dat je het aan iets of iemand anders geeft. Dat inzicht kwam pas later. In beide gevallen zit je in een laag waar je niet wilt zijn. Of er is iets niet goed aan jou, wat verbeterd moet worden, of er is iets niet goed aan een ander, wat ook verbeterd of voorkomen moet worden. Er is sowieso iets niet goed.
Aan schuld zit een dader en slachtoffer aspect. Wie is de dader en wie is het slachtoffer? Wie verdient straf en wie niet? Om vrij te zijn, is het van cruciaal belang dat je boven dit niveau kunt uitstijgen. Je hebt namelijk nooit innerlijke rust als je in de schuld-laag blijft. Met schuld uitdelen blijf je hangen in irritatie. Met schuld nemen, blijf je of in een schuldgevoel zitten of in zelfbestraffing, of in een gevoel dat je niet voldoet.
Even voor de duidelijkheid, ik bepleit nu niet dat we ons rechtssysteem aan de kant zetten. Het straffen van daders kan alleen nooit de gehele bevrijding geven aan de slachtoffers. Als het leed heel groot is, is geen straf groot genoeg om genoegdoening te krijgen en tot innerlijke vrede te komen.
Hoe kom je nu van schuld naar onschuld? Dat is iets anders dan van je schuld af komen door het uit te delen of te verplaatsen. Er zitten verschillende lagen in het proces om van schuld naar onschuld te gaan. Die mag je allemaal doorlopen. Dat kan een groot persoonlijk proces zijn als het onderwerp je diep raakt. Bijvoorbeeld wanneer een ander ernstige schade heeft door jouw toedoen. Of doordat jij schade hebt door de daden van een ander. Want pas als jij en\of de ander vrij is van schuld, ben je echt vrij. Je bent dan pas echt vrij, omdat er dan vrede is met wat er gebeurt of is. De schuldvraag doet er dan niet meer toe.
Als je van schuld naar onschuld gaat, kun je op een andere manier je ervaring nemen. Je neemt dan je ervaring niet omdat je wilt verbeteren (om fouten of rampen te voorkomen die echt nooit meer mogen gebeuren), maar omdat je wilt groeien en leren. Je wilt begrijpen. Je kunt dan JA zeggen tegen wat er is gebeurd. Hoe erg het ook is. Als je niet kunt accepteren wat er is gebeurd, dan kun je in ieder geval JA zeggen tegen het feit dat je niet kunt accepteren.
In de Netflix serie The Crown 2 zit een prachtig voorbeeld. Elisabeth kan haar oom niet vergeven voor zijn daden in de 2e WO. Zij zit er mee. De prediker die zij om raad vraagt zegt: ‘Als je niet kunt vergeven, vergeef dan jezelf dat je niet kunt vergeven. En bid voor degene die jij niet kunt vergeven.’
Verbeteren of voorkomen hoort bij de Ego-laag en groei hoort bij je Ware Zelf. Voel zelf maar na dat er een verschil zit tussen deze twee motivaties tot ontwikkelen.
Hoe kom je nu van schuld naar onschuld?
Als je eigen verantwoordelijkheid neemt en de schuld bij jezelf houdt, gaat het afpellen van de lagen om tot onschuld te komen zo:
Ik heb het fout gedaan (ik moet dus verbeteren, het anders doen etc.)
Het is fout gegaan (de acceptatie dat ik niet perfect bent, maar mens)
Het is gegaan (de acceptatie dat het is gegaan, zoals het is gegaan)
Het is (de bevrijding van schuld, dus vrij)
Met schuld uitdelen aan anderen, de zogenaamde frustratievanger(s), ik heb er meerdere gehad, gaat het proces zo:
Jij hebt het fout gedaan (jij moet dus verbeteren en zorgen dat dit niet meer gebeurt!)
Het is fout gegaan (de acceptatie dat jij niet perfect bent, maar mens, net als ik)
Het is gegaan (accepteren dat het is gegaan, zoals het is gegaan)
Het is (de overgave, de bevrijding van schuld en dus vrij)
De ander lost het namelijk niet voor je op.
Je kunt de schuld ook niet kwijt aan situaties of omstandigheden die buiten je omgaan.
Dat werkt (helaas) niet.
Ik heb heel lang een verlangen naar rijke ouders gehad. Van die hele rijke ouders. Dat ook de kinderen van mijn kinderen nooit meer hoeven te werken. Dan zouden al mijn problemen en de problemen van de toekomst, verdwijnen als sneeuw voor de zon. Ik heb namelijk een pijnpunt op het faillissement van mijn ouders. De emotionele impact heb ik gekoppeld aan het (niet) hebben van geld.
Dan gaat het zo:
De omstandigheden/proces/ hele situatie of, als je overdrijft, mijn hele leven…
Had anders moeten zijn
Het is niet anders
Het is
Vergeving en overgave zijn de sleutel om van de ene naar de andere laag te komen. Je kunt ook blijven proberen om jezelf of anderen continu te verbeteren om zo uit de schuld te blijven. Controle, grip en beheersing. Maar dat werkt niet. Hooguit heel erg tijdelijk. De hele tijd blijft er gedoe, groot of klein, wat uitnodigt tot het uitdelen van schuld. Wat ook weer tot gedoe leidt. Het stopt echt nooit.
Life is happening while you make other plans.
Ik zou zeggen…
Het is.
~ Annemarie Baltus
15 december 2017
