In de coaching werk ik veel met het ontmaskeren van maskers. Als je niet door hebt dat je masker actief is, dan ben je in de ban van je angst. Er is een pijngebied in jou waar je liever niet naartoe gaat. Maskers zijn gebaseerd op ideaalbeelden die wij hebben bedacht als oplossing om aan pijn te ontkomen. Pijn die wij nooit meer willen voelen. Zo gauw we innerlijk maar in de buurt komen van deze pijn, wordt automatisch het masker actief.
Een voorbeeld van een masker is de perfectionist. Deze ontwikkel je omdat je bijvoorbeeld het gevoel hebt dat je niet goed genoeg bent. Dat gevoel is te pijnlijk om te voelen en zo gauw die pijn wordt aangeraakt, ga je in de verbeter/perfect worden stand. Zo zorg je ervoor dat jij het goed doet en dat er niets op je aan te merken is. In werkelijkheid ben je daar in de ban van je angst.
Maskers ontwikkel je vaak in je jeugd op het moment dat je op jezelf bent aangewezen en niemand je kan helpen. Voor dat pijngebied kies je een oplossing die goed bij je talenten ligt. Als je anderen goed kunt aanvoelen, ontwikkel je een Pleaser. Als je je goed kunt aanpassen en je kunt goed organiseren, dan wordt het masker een Perfectionist. Als je veel verantwoordelijkheidsgevoel hebt, dan ontwikkel je een Redder. Als je een sterk moreel kompas hebt, dan ontwikkel je een Fatsoensrakker, en als je sowieso sterk bent, dan wordt het een Bokito. Als je goed kunt ontvangen, dan ontwikkel je een Slachtoffer masker. Ben je een talent in ruimte geven, dan word je een Duiker. Mocht je een multitalent zijn, dan ontwikkel je er zelfs een aantal. Er zijn heel veel maskers. Het idee achter het masker is dat daardoor de wereld een veilige plek wordt. Dat je dankzij het masker nooit meer pijn zult hebben. Als je maar aardig, sterk, perfect… bent, dan…
Het is gedoemd om te mislukken. De Pleaser gecombineerd met een Perfectionist (iedereen moet me aardig vinden en ik moet alles goed doen) leidt tot een burn-out. De Redder wordt het slachtoffer zat. En de onderdanen doen niet wat de Bokito wil. Voor de Fatsoensrakker is de wereld ook echt een onfatsoenlijke plek. En het slachtoffer wordt nooit gered.
De oplossing om maskers te ontmaskeren zit in het toelaten of toegeven dat er oude pijn actief is. Het kan helpen om te bedenken dat vroeger voorbij is. Je bent geen kind meer en je kunt het nu ‘hebben’. Het is daarbij belangrijk om je eigen verhaal te kennen. Wat heeft je gevormd en welke conclusies heb je toen over jezelf getrokken. Daarna kun je je verhaal weer loslaten. Het gaat over de betekenis die jij toen aan de situatie hebt toegeschreven. Die betekenis mag jij ongedaan maken door NU iets anders te kiezen en uit de isolatie te gaan. Neem je eigen pijn in beheer, in plaats van je omgeving naar je hand te zetten. De Duiker mag gaan delen en de Bokito mag hulp gaan vragen.
Zo was ik in de ban voor mijn angst voor tekort. Mijn ouders zijn ooit failliet gegaan. Mijn vader voelde zich mislukt en is daar niet goed overheen gekomen. Als kind was dat heel pijnlijk om aan te zien. Als oplossing bedacht ik: ‘De zelfstandige, onafhankelijke vrouw’. Deze conclusie bepaalde mijn keuzes. Een goede opleiding volgen, altijd zelf voor mijn geld zorgen en dus carrière maken. Zo heb ik economie gestudeerd, terwijl mijn hart meer in de psychologie ligt. Ik nam een keer een baan aan omdat ik 1000 gulden (!) meer ging verdienen en een auto van de zaak kreeg. Het was de minst leuke baan uit mijn carrière. Minder werken toen mijn kinderen waren geboren, was natuurlijk geen optie. Het was niet mijn hart waar ik naar luisterde, maar de angst die (onbewust) de regie had over mijn keuzes.
Het lastigst zijn de ideaalbeelden die sterk lijken en die je tijdelijk veel maatschappelijk succes opleveren. De goed betaalde baan, waar je diep in je hart geen zin in hebt, etc. Je gaat dan op de vlucht in de Ratio, in rationele ideaalbeelden waarmee iemand zich eigenlijk verheft boven het mens zijn. In de buitenwereld ben je er succesvol mee, daarom blijf je er ook in hangen. Uiteindelijk levert het niets op, omdat je niet oefent in het omgaan met gevoelens. Behalve dat je je specialiseert in het wegdrukken ervan.
Als er dan irrationele zaken gebeuren in het leven, zaken waar de Ratio geen antwoord op heeft, merk je dat je er heel moeizaam mee om kunt gaan. Omdat je niets kunt doen. Als je gaat lopen redden, maak je anderen alleen maar zwakker in plaats van sterker. Bovendien loop je daar dan weer zelf op leeg. Wat ik tegenkom in mijn praktijk is dat uiteindelijk de angst toch de kop op gaat steken bij mensen en ze dan echt de weg kwijtraken.
Het is de kunst om jezelf te ontmaskeren. Tot op het kleinste masker toe. In het masker zit je in een gevangenis, zonder masker ben je vrij, en kun je je hart laten spreken, kun je zuiver geven en leer je vertrouwen, daar waar het masker je leert over angst. Het masker is niet meer dan een alarmbel om een laagje dieper in jezelf af te dalen.
Als mijn angst voor tekort de kop opsteekt, dan herinner ik mezelf eraan, dat het een illusie is en dat ik mag vertrouwen op het leven. Als mijn zelfstandige ‘ik kan het alleen beter en sneller’ de kop op steekt, dan mag ik loslaten en vertrouwen op anderen. Als een masker actief is, vraagt het om een tegengestelde reactie en een oefening om je Ware Zelf naar buiten te laten. Wat leeft er echt in jou? Wat zit er onder de oppervlakte?
Het is een bevrijding om zo te kunnen leven. Je leert stapje bij stapje dat je volkomen veilig bent en dat je de wereld aankunt, niet omdat je het leven in controle hebt, zoals het masker wil, maar omdat jij het leven aankunt. En dat is waar vertrouwen. Niet gebaseerd op iets wat in de toekomst lig, maar op wat er NU is.
Bovendien wordt je medemens je vriend. Als je leert om zelf verder te kijken dan je masker, dan zul je ook niet meer zo onder de indruk zijn van maskers van anderen. Juist omdat je het doorziet voor wat het is. Niets. Je ziet de mens erachter en niet een onecht gecreëerd beeld van iemand. Als iemand dan een uitdaging voor je is, omdat het soms lastig is om voorbij het masker van die persoon te kijken, juist dan heb jij een lesje in vertrouwen. Zeker als iemand ermee is geïdentificeerd (‘ik ben van de ratio’). Als je dan echt blijft kijken en het onechte van het echte onderscheidt, dan zul je de ander ontmoeten. En in die ontmoeting vind jij jezelf.
~ Annemarie Baltus
6 oktober 2017
