Waarom een excuus voor de slavernij voor iedereen belangrijk is.
‘Hoe kom jij toch aan die oer Nederlandse achternaam die eigenlijk een voornaam is?’, vraag ik aan een coachee die overduidelijk een migratie achtergrond heeft. Mijn coachee heeft een naam als Pieter, Willem, Karel, als achternaam (ik gebruik hier niet haar echte naam).
‘Vroeger werden de slaven naar hun meester genoemd. Vandaar. Slaaf van Willem.’ Mijn coachee zegt het op een bijzonder vriendelijke manier.
Slaaf van Willem. Ik schrik ervan. Ik wist dit niet.
Ze deelt haar levensverhaal. In haar familie zitten veel vrouwen met kinderen van verschillende vaders. Moeders die de kinderen alleen opvoeden. ‘Weet je hoe dit komt?’, vraagt ze.
Ik heb geen idee.
‘Surinaamse vrouwen, zeker van Creoolse afkomst, nemen een kind voor zichzelf’, zegt zij monter.
‘Hoe komt dat dan?’, vraag ik.
‘Vroeger werden slaven gefokt, je kreeg kinderen van verschillende mannen. De man was helemaal niet bij de opvoeding betrokken. Dus het toelaten van de man bij de opvoeding en echt mee laten doen, dat is pas meer van de laatste tijd.’
‘Oké’, breng ik nog uit en laat het op me inwerken. Gefokt. Het echoot na in mijn hoofd.
Haar uitleg klinkt verder heel logisch. Als je als fokvee wordt gebruikt en vervolgens vrij bent, dan is de eerste stap dat je leert om zelf voor een kind te kiezen en een volgende stap is dat je dan een man toelaat in de opvoeding. Daar gaan wel wat generaties overheen.
‘Ik zit er niet mee hoor, dat ik zo’n achtergrond heb. Het heeft mij ook naar hier gebracht. Dat was anders niet gebeurd.’
Ik merk dat ik er wel mee zit.
Niet veel later zie ik op de tv een fragment van Rutte waarin hij aangeeft dat hij het moeilijk vindt om excuus te maken voor het slavernijverleden. Zijn argument komt er op neer, dat hij zijn voorgangers niet wil beschuldigen. Bestuurders net als hij, die hart hadden voor het land en in de context van die tijd dingen goedkeurden, die nu niet meer goedgekeurd zouden worden. ‘Wie ben ik om daar wat van te vinden of over te zeggen?’
Het helpt mij om Rutte te begrijpen. Want wat is er zo moeilijk aan het maken van excuses? Het is toch verschrikkelijk dat dit soort dingen zijn gebeurd? Er zijn mensen tot slaaf gemaakt en dat werd goedgekeurd in het systeem.
Toch wijst de reactie van Rutte naar een zwak punt in zijn leiderschap. Hij verheft zichzelf als leider niet boven de situatie, doordat hij het niet diep genoeg tot zich laat doordringen. Hij verplaatst zich te weinig in het leed van de tot slaaf gemaakte mens. Hij maakt het persoonlijk en ontstijgt dat niveau niet.
Als je een inclusieve leider wilt zijn, een leider van alle Nederlanders, is het belangrijk dat je daar waar verdeeldheid is, de brug kunt slaan naar eenheid. Soms betekent dit dat er een brug geslagen moet worden naar een gezamenlijke geschiedenis, die iedereen anders herinnert en die verschillende groepen anders heeft geraakt. Pijn, al dan niet verdrongen, gaat in vele verschillende jasjes over van generatie op generatie. Een excuus werkt dan helend en is noodzakelijk. Het verleden kun je er niet goed mee maken en dat hoeft ook niet. Een excuus geeft echter erkenning voor wat is gebeurd, de pijn die is geweest en de diepe, hele diepe sporen die er in het NU nog steeds zijn. Eerlijk gezegd: het schreeuwt om erkenning.
Daarnaast staat er een roze olifant in de kamer: een schadeclaim. Wie gaat dat betalen? Ook zijn veel adellijke families bij de slavernij betrokken en er heel erg rijk mee geworden. Gegoede families, die misschien toch niet zo heel erg goed waren. Ook zij mogen terugkijken.
En waarom? Waarom zou je het verleden oprakelen?
Omdat het nog niet genoeg is opgerakeld. Het heeft nog geen plek, omdat het nog niet diep genoeg is erkend. De meeste mensen zeggen wel ‘het was er’, maar de hoofden worden weggedraaid. ‘Ik was het niet’. Of, wat ik ken uit mijn omgeving: ‘Mijn voorouders waren ook arm en hadden er niets mee te maken.’
Ik gun onszelf wijze leiders. Wijze leiders die het vermogen hebben om boven zichzelf uit te stijgen. Herrijzen uit het verleden en doen wat nodig is om mensen te verenigen. Leiders die begrijpen wat de betekenis en de kracht van een gemeend of nederig excuus kan zijn. Niet excuseren omdat dit zou helpen in het proces, maar echt excuseren omdat je het zo voelt. Je probeert je in de schoenen van de ander te verplaatsen. Wij hebben leiders nodig die emotioneel zo sterk zijn dat zij dit kunnen. Als leiders kunnen verenigen, dan kunnen wij vreedzaam samenleven.
Na afloop van het gesprek met de coachee, merk ik aan mezelf dat ik niet meer dezelfde ben.
Ik heb het gehoord, het heeft mij geraakt.
Ik voel me rijker.
Van binnen.
Nu onze leiders nog.
Bovendien heb ik me voorgenomen om mij er eens goed in te verdiepen.
~Annemarie Baltus~
Wil je net als ik je geschiedenis achterstand in halen?
Kijktip: Het Rijksmuseum gaat een tentoonstelling geven over de kunst uit het VOC-tijdperk. Daar hoort ook de slavernij bij. Een indrukwekkende documentaire. Het geeft ook een leuk inkijkje in het multiculturele team van het Rijksmuseum. Erg inspirerend.
Luistertip: De plantage van onze voorouders.
Boekentip: Anton de Kom, wij slaven van Suriname. Dit is een must read.
Als je wilt weten hoe diep slavernij van generatie op generatie emotioneel en fysiek kan doorwerken, lees dan het boek van Usha Marhé: Tapu Sjén. Bedek je schande. Dit gaat over Surinamers en incest.
Kijktip: zondag met Lubach.
~ Annemarie Baltus
maart 2021
Annemarie is executive coach en leiderschapsontwikkelaar. Zij werkt voor leiders die vanuit hun hart willen leiden en bereid zijn het innerlijk werk te doen wat daarvoor nodig is.
Wil je meer inspiratie? Abonneer je dan op mijn inspiratiemail. Dan ontvang je een keer per maand mijn nieuwste artikelen per e-mail.
In het leiderschapsprogramma ‘De kracht van het onbewuste’ leer je hoe je dichtbij jezelf blijft, waar je ook bent. Als je vanuit je essentie je leven wilt leiden, als je je ware kracht wil vrijmaken, dan is deze training iets voor jou.
